1.a. Algemene begrippen

De dode hoek is een zone waarop een vrachtwagenbestuurder geen direct zicht (via ruiten) of indirect zicht (via spiegels en camera's) heeft. (B. Herdewyn, e.a., Pilootproject diepteonderzoek vrachtwagens. Eindrapport jaar 1, 2010, p. 158) Elke vrachtwagen heeft een aantal dode hoeken: vooraan, achteraan en naast de vrachtwagen. Vooral de dode hoek aan de rechterkant maakt het afslaan van de vrachtwagen naar rechts bijzonder gevaarlijk voor fietsers.

Volgende dode hoeken worden getoond:

Om volledig te zijn moet ook nog de dode hoek links van de vrachtwagen vermeld worden. Omdat de chauffeur dicht bij de linkerruit zit, is de oppervlakte van de dode hoek juist naast de vrachtwagen kleiner. Nochtans wordt de dode hoek gevormd door obstakels (frame van samenkomst linkerdeur en voorruit, spiegels aan de linkerkant, ...) juist groter. Meestal rijden de fietsers rechts van de vrachtwagen, maar bij het oversteken van zebrapaden en fietspaden (dwars op de weg) moet de chauffeur wel degelijk mee rekening houden met wat zich aan de linkerkant afspeelt.

Meer technische benadering

Lees het rapport van het BIVV: Technische hulpmiddelen ter voorkoming van dodehoekongevallen bij vrachtwagens, p. 7.

Waarom hebben vrachtwagens die dode hoeken?

Dit is een gevolg van de typische bouw van een vrachtauto, waarbij de motor zich vooraan bevindt. "Om zoveel mogelijk laadlengte te creëren op een wettelijk begrensde totaallengte, wordt de cabine kort gehouden en uiterst vooraan boven de motor geplaatst." (B. Herdewyn, e.a., Pilootproject diepteonderzoek vrachtwagens. Eindrapport jaar 1, 2010, p. 159) Daardoor komt de chauffeur hoog te zitten en heeft hij minder zicht op hetgeen zich afspeelt op korte afstand rond de vrachtwagen.

Vrachtwagens met een hoge voorruithoogte zijn oververtegenwoordigd in de ongevallenstatistieken. Bij bussen bevindt de motor zich meestal achteraan en stelt zich het probleem van de dode hoek minder.

Feitelijk heeft elke vrachtwagen, afhankelijk van het type en het merk, een eigen dode hoek. Men kan dus moeilijk strikt veralgemenen. Als men de dode hoek van een bepaalde vrachtwagen juist wil kennen, moet men de dode hoeken ervan opmeten.

Voorbeelden van de dode hoek bij een hoge truck

Een fietser die zich bevindt op 1,5 m voor de truck, wordt door de chauffeur niet gezien! Pas op wanneer u zich plaatst op een fietsopstelvak!

Stel dat de fietser zich bevindt op 2 m en hij steekt zijn linkerhand uit. De fietser wordt toch niet gezien omdat het gezichtsveld van de trottoirspiegel zich kegelvormig uitstrekt. Op grondniveau strekt zich deze dode hoek uit tot 8 m ver!

Volgende spiegels worden besproken in de wetgeving:

Bron foto's: SWOV-rapport R-2008-11A

Gezien de vooruitkijkspiegel pas sinds 2007 is ingevoerd voor nieuwe vrachtwagens, zal het nog lang duren eer alle vrachtwagens over die belangrijke spiegel beschikken. Meermaals zijn reeds ongevallen gebeurt waarbij de vrachtwagenchauffeur de fietser of de voetganger die op het zebrapad dichtbij de cabine van de vrachtwagen overstak, gewoon niet zag!!

Aan de linkerkant heeft de vrachtwagenchauffeur een beter zicht omdat hij vast tegen de zijdeur zit. Wees dus op uw hoede voor elke afslag naar rechts, niet noodzakelijk in de vorm van een kruispunt! (In het Verenigd Koninkrijk bevindt het stuur zich rechts, waardoor ginds het links afslaan een gevaarlijk manoeuvre is voor vrachtwagenchauffeurs.)

Aantal gefietste km per persoon per jaar

Landen, Europa en Vlaanderen Gemiddeld aantal afgelegde km per fiets per persoon per jaar
Denemarken 893 km
Nederland 853 km
Vlaanderen 506 km
België 325 km
Duitsland 287 km
Zweden 271 km
Gemiddeld in Europa'15' 186 km

Bron: Vlaams Steunpunt verkeersveiligheid, De risico's van fietsen, 2007, p. 27.

N.B.: De landen Denemarken, Nederland en Vlaanderen worden soms "fietslanden" genoemd.

Vooraf

In het vermelde rapport van het BIVV Technische hulpmiddelen ter voorkoming van dodehoekongevallen bij vrachtwagens, p. 8, is aangestipt dat België momenteel niet beschikt over voldoende gedetailleerde data voor dodehoekongevallen.

Momenteel geldt voor de opmaak van de statistische gegevens in België volgende omschrijving van een dodehoekongeval: (Bron: Statistieken verkeersveiligheid 2008 (BIVV), p.53)

In Nederland geldt volgende definitie voor een dodehoekongeval:

Conclusies

Het wordt misschien stilaan tijd dat België dezelfde definitie van een dodehoekongeval zou hanteren als de buurlanden.

We zien achtereenvolgens de evolutie van het aantal dodehoekongevallen in Nederland, België en Denemarken.

Grafieken Nederland

Grafiek dodelijke fietsslachtoffers in dodehoekongevallen in Nederland. Bron

Deze grafiek is overgenomen uit De toedracht van dodehoekongevallen en maatregelen voor de korte en lange termijn van Ing. C.C. Schoon, dr. M.J.A. Doumen & D. de Bruin, SWOV, 2008. Hierbij werd enkel rekening gehouden met dodehoekongevallen veroorzaakt door vrachtwagens.

De gegevens van deze grafiek komen van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 8 juni 2010. Criteria:

  • ongevallen met een vrachtwagen
  • waarbij sprake is van een voorgenomen beweging tot rechts afslaan of de manoeuvre naar rechts verplaatsend.
  • Vanaf 2006 geldt bij de voorgenomen beweging rechtsaf van de vrachtauto: Als de richting van de andere partij tegengesteld is aan de richting van de vrachtauto, dan betreft het geen dodehoekongeval.
  • Aangevuld met het jaar 2010: Samen werken aan een veilige fietsomgeving. Aanbevelingen voor wegbeheerders., 2011, p. 79.(5 MB) "Het aantal slachtoffers (doden en ziekenhuisopnamen) onder fietsers betrokken bij een dodehoekongeval in Nederland, figuur overgenomen uit [Min I&M/DVS 2005-2010].

De verschillen in de cijfers tussen beide grafieken (van SWOV en van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat) kunnen verklaard worden door het hanteren van verschillende criteria bij de omschrijving van een dodehoekongeval.

De bron van de volgende grafiek is Dode hoek Detectie- en Signaleringssystemen (DDSS). Onderzoek naar de werking en de mogelijkheden. Deze studie van 2010 geeft, samen met de bovenvermelde studie "Samen werken aan ..." een uitstekende samenvatting van de huidige aanbevelingen betreffende de dodehoekproblematiek.

Grafieken België

N.B.: In deze laatste tabel werd dus enkel rekening gehouden met fietsers die aangereden werden door rechtsafslaande motorvoertuigen (personenwagens, vrachtwagens, bestelwagens en bussen).

Onderstaande grafiek vergelijkt het percentage van dodehoekongevallen waarbij fietsers betrokken waren:

Het aantal dodelijke slachtoffers door dodehoekongevallen met vrachtwagens is meer dan vijf keer zo hoog als voor personenwagens! (Themarapport vrachtwagenongevallen, p. 46)

Besluit Themarapport vrachtwagenongevallen, p. 46: "Dodehoekongevallen met fietsers komen bij vrachtwagenongevallen dus vaker voor dan bij personenwagenongevallen en zijn ook vaker dodelijk."

Het Fietsrapport (BIVV, 2009, p. 74-75) onderzocht de verdeling van de opponenten over de laatste vijf jaar bij de 37 fietsers die omkwamen in een dodehoekongeval en kwam tot volgende ontstellende conclusie:

Het is duidelijk dat de bevolking en de zwakke weggebruiker in het bijzonder niet genoeg kan gewaarschuwd worden voor de gevaren van vrachtwagens op de weg. Helaas zien de overheden in België het belang hiervan niet in.

In het rapport Statistieken verkeersveiligheid 2008 van het BIVV komen de dodehoekongevallen bij fietsers en bromfietsers opnieuw aan bod. In de cijfermatige gegevens van deze studie is er echter een beperking tot vrachtwagens. Daarom kan de grafiek gemaakt op basis van het Themarapport fietsers voorlopig niet verder aangevuld worden.

Dodehoekongevallen met een vrachtwagen in België in het jaar 2008 (Bron: Statistieken Verkeersveiligheid 2008 BIVV)

2008 Fietsongevallen Bromfietsongevallen
Doden 30 dagen 5 1
Zwaargewonden 14 2

Wanneer men voor 2008 het aantal fietsdoden door dodehoekongevallen vergelijkt met het totaal aantal fietsdoden komt men tot een verhouding van 5 tot 86. Hieruit mag men echter niet besluiten dat de dodehoekproblematiek bijkomstig zou zijn.

In de studie van B. Herdewyn, e.a., Pilootproject diepteonderzoek vrachtwagens. Eindrapport jaar 1, 2010, p. 162, is vertrokken van 125 ongevallen met vrachtwagens in Oost- en West-Vlaanderen. Daarbij waren 238 bestuurders betrokken, waarvan 40 zwakke weggebruikers (fietsers, voetgangers en bromfietsers). Ongeveer de helft van alle betrokken zwakke weggebruikers in dit onderzoek raakt gewond of overlijdt door zichtproblemen rondom een zwaar voertuig (totaal 21 ongevallen met 22 slachtoffers, waarvan 17 doden). Ongevallen met zichtproblemen of dode hoeken maken 17% uit van alle ongevallen, terwijl meer dan 50% van de zwakke weggebruikers hierin het slachtoffer wordt. (p. 161)

Dodehoekongevallen in Vlaanderen in 2009 (Bron: De Standaard, editie Antwerpen, 13 juli 2011):

Dodehoekongevallen in Vlaanderen in 2009 Aantal
Aantal dodehoekongevallen 48
Aantal dodelijke slachtoffers 3

2 april 2014: Jaarlijks 25 dodehoekongevallen met fietsers in Vlaanderen

Het aantal dodehoekongevallen (d.i. aantal ongevallen waarbij een fietser betrokken is en een vrachtwagen rechts afslaat) was:

Dit blijkt uit een antwoord van Vlaams minister van Mobiliteit Hilde Crevits op een schriftelijke vraag van Steve D'Hulster (sp.a).

Grafiek Denemarken

Bron: http://www.hvu.dk/pdf/Tema04FaktaarkJanuar2009.pdf. Het jaar 2008 steunt op voorlopige gegevens. Aangevuld met website.

Grafiek Nederland: ongevallen veroorzaakt door vracht- en bestelauto's

Onderstaande grafiek geeft de evolutie weer van het aantal doden bij dodehoekongevallen in Nederland, opgesplitst tussen aanrijdingen door vrachtauto's en bestelauto's.

Ministerie van Verkeer en Waterstaat. De gegevens van het jaar 2009 ontving ik op 8 juni 2010.

Criteria voor een dodehoekongeval:

De lineaire trend is dalend voor de periode 1997 tot 2009.

De evolutie van het totaal aantal dodehoekongevallen (zowel veroorzaakt door vrachtauto's, bestelauto's als bussen) wordt hieronder getoond.

Grafiek België : ongevallen veroorzaakt door vrachtwagens bij voetgangers en (brom)fietsers

Bron: BIVV, Themarapport vrachtwagenongevallen 2009, p. 45: Aantal dodehoekongevallen met vrachtwagens en de slachtoffers daarvan.

Voor de periode van 1998 tot 2007 is de lineaire trend dalend voor het aantal dodelijke slachtoffers. In zijn totaliteit kan men echter nauwelijks van een verbetering spreken.

Opmerking: In deze tabel zijn de criteria voor een ongeval om gekwalificeerd te worden als een dodehoekongeval de volgende:

  • De vrachtwagen slaat rechts af;
  • De opponent is een voetganger, fietser of bromfietser;
  • De weg waarop gereden wordt is dezelfde voor beide weggebruikers;
  • De richting van de verplaatsing is dezelfde voor beide weggebruikers.
  • Waar komen de meeste dodehoekongevallen voor?

    Nederland

    België

    Onlangs heeft BIVV een studie gemaakt van de jaren 2003-2007 (Themarapport fietsers, 2009). Het betreft 37 dodelijke slachtoffers en meer dan 1400 gewonden ten gevolge van een dodehoekongeval.

    Ook interessant om weten is dat 48% van de gekwetsten (dodehoekongevallen) zich bevonden op fietspaden die enkel door markering op de rijbaan is aangeduid. 19% van de ongevallen gebeurde op fietspaden gescheiden van de rijbaan en in 33% van de gevallen waren er geen fietspaden.(Fietsersrapport, p. 76)

    Hoe is de leeftijdsverdeling bij dodehoekongevallen in België?

    De verdeling van alle fietsongevallen onder dezelfde leeftijdscategorieën is respectievelijk 21%, 68%, 11%.

    N.B.: Een eigen voorlopige telling onder de niet gecontroleerde dodehoekongevallen door het parket van de jaren 2008 en 2009, enkel betreffende de doden en zwaargewonden, gaf volgende resultaten:

  • Leeftijd van 0 tot 17 jaar: 27%;
  • Leeftijd van 18 tot 64 jaar: 50%;
  • Leeftijd boven 64 jaar: 23%.
  • Daaruit zou toch blijken dat niet enkel bij de jeugd, maar tevens bij alle leeftijdscategorieën, levensnoodzakelijk met regelmatige sensibilisatiecampagnes moet ingewerkt worden.

    Waarom is het aantal dodehoekongevallen sedert 2003, de invoering van de dodehoekspiegel, niet verminderd?

    Enkele oorzaken:

    Spiegelafstelplaatsen

    Sinds april 2009 heeft de Vlaamse Overheid verscheidene spiegelafstelplaatsen geopend.

    Tegen eind 2012 komen er in Vlaanderen twintig spiegelafstelplaatsen. Op 14 juli 2011 waren er 7 gerealiseerd en 5 in opbouw. Meer over spiegelafstelplaatsen Voor de juiste locatie van de spiegelafstelplaatsen, klik op "Waar?".

    Vlaams minister van Mobiliteit Hilde Crevits heeft 100.000 euro uitgetrokken voor de aanleg ervan. (Bron: Belga, 12 juli 2011). In De Standaard van 13 juli 2011, editie Antwerpen, is vermeld dat de kostprijs voor de aanleg van een afstelplaats ongeveer 5000 euro kost.

    Daarnaast is er de eigen spiegelafstelplaats van de Stad Antwerpen op het Kielsbroek.

    Ook bedrijven leveren een inspanning. Zo heeft het transportbedrijf Peeters op de Hoge Mauw in Arendonk onlangs een eigen spiegelafstelplaats geopend."De chauffeur moet door zijn spiegels een bepaald vlak volledig kunnen zien. Als dat het geval is, vergroot het uitzicht en verkleint de kans dat vrachtwagenbestuurders betrokken geraken bij een ernstig ongeval", legt Jef Peeters uit. Bron: Gazet van Antwerpen, 6 mei 2010.

    Nederland telt reeds meer dan twintig openbare spiegelafstelplaatsen.

    Vlaams minister van Mobiliteit Hilde Crevits wil de volgende twee jaar 20 nieuwe spiegelafstelplaatsen aanleggen in Vlaanderen. Zo zou de achterstand met Nederland kunnen ingehaald worden. Momenteel heeft de Vlaamse overheid slechts drie spiegelafstelplaatsen aangelegd maar de ervaringen zijn positief. Er is een budget van 115.000 euro vrijgemaakt. (HLN, 19-8-2010; De Standaard, 19-8-2010)

    Open of gesloten zijafscherming

    Bron tekening: Site Fietsersbond Nederland, "Wettelijke regels voor vrachtwagens"

    Nascholing voor vrachtwagenchauffeurs

    Door de richtlijn van 2003/59/EU moeten de vrachtwagenchauffeurs binnen een periode van vijf jaar (met ingang van september 2009) 35 uur nascholing volgen.

    VAB en Febetra zijn vragende partij om een opfrissing van de verkeersregels te integreren in het opleidingspakket.(De Standaard, 17 september 2009)

    Aanvraag demonstratievrachtwagen

    De scholen kunnen een demonstratievrachtwagen aanvragen bij:

    Laatst gewijzigd op 18 februari 2014